ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ

For the English Version of the following article: Medical Physics EN

 

Πρόλογος

Η σύγχρονη πρακτική της Ιατρικής στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, σε εργαλεία και τεχνικές που έχουν τις βάσεις τους στις αρχές των φυσικών επιστημών. Η πολυπλοκότητα και η ακρίβεια που απαιτείται κατά την άσκηση των σχετικών διαγνωστικών και θεραπευτικών διαδικασιών και οι συνεχείς προσπάθειες για την περαιτέρω ενίσχυση αυτών των εργαλείων, έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη της ειδικότητας της Ιατρικής Φυσικής, η οποία είναι ένας κλάδος της εφαρμοσμένης Φυσικής.

Η Ιατρική Φυσική ασχολείται με τη χρήση των εννοιών και μεθόδων της Φυσικής στη διάγνωση και θεραπεία των ανθρωπίνων νόσων. Οι κυριότερες εφαρμογές της Ιατρικής Φυσικής αφορούν τις ειδικότητες της Ακτινοθεραπείας, της διαγνωστικής και επεμβατικής Ακτινολογίας, της Πυρηνικής Ιατρική, της Καρδιολογίας καθώς επίσης και τις διαδικασίες απεικόνισης με υπερηχογράφους και μαγνητικούς τομογράφους, τις ιατρικές χρήσεις της υπέρυθρης ακτινοβολίας και του λέιζερ κλπ.

 

Ιστορική αναδρομή

Η επιστήμη της Φυσικής Ιατρικής έχει τις ρίζες της έξι αιώνες πίσω, όταν ο Leonardo da Vinci ξεκίνησε να μελετά τη μηχανική της ανθρώπινης κίνησης. Η μετέπειτα σταδιακή ανάπτυξη των φυσικών εργαλείων συνέβαλε στην πρόοδο των βιολογικών επιστημών. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το μικροσκόπιο, που αναπτύχθηκε από τον Ολλανδό εφευρέτη, Van Leeuwenhoek, κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, και ακολούθως χρησιμοποιήθηκε στην Ιατρική. Η ανάπτυξη της επιστήμης του Ηλεκτρομαγνητισμού τον 19ον αιώνα ενίσχυσε περαιτέρω την συμβολή των φυσικών στην Ιατρική. Ο D’ Arsonval, Γάλλος Φυσικός, καινοτόμησε στη θεραπευτική χρήση των ηλεκτρικών ρευμάτων υψηλής συχνότητας και ανέδειξε το δρόμο για την ανάπτυξη διάφορων ηλεκτρικών οργάνων μέτρησης. Από τότε, ευαίσθητα όργανα μέτρησης, ξεκινώντας με το γαλβανόμετρο Einthoven, έχουν βοηθήσει στην ανάπτυξη του ηλεκτροκαρδιογράφου και του ηλεκτροεγκεφαλογράφου.

Η ανακάλυψη των ακτίνων-Χ και της ραδιενέργειας από τους φυσικούς, Roentgen το 1895 και Bequerel το 1896, αντίστοιχα, συνέβαλαν άμεσα στην εφαρμογή των ιονίζουσων ακτινοβολιών στη διάγνωση και θεραπεία. Η εφαρμογή αυτή έδωσε δημιούργησε την ανάγκη για την παρουσία φυσικών στο νοσοκομειακό περιβάλλον και αποτέλεσε το έναυσμα για την εργοδότηση των πρώτων φυσικών σε νοσοκομεία. Το 1913, ο Duane άρχισε να εργάζεται με πηγές ραδονίου για τη θεραπεία του καρκίνου σε ένα νοσοκομείο της Βοστώνης και ακολούθησε ο Failla στη Νέα Υόρκη, το 1915. Το 1920, υπήρχε μόνο μια μικρή ομάδα Φυσικών Ιατρικής, αλλά σήμερα, ο αριθμός υπερβαίνει τις 20 000 σε όλο τον κόσμο.

Στη συνέχεια, ισχυρές πηγές ακτινοβολίας συμπεριλαμβανομένων των μηχανών Van de Graaff, βητατρονίων, μονάδων κοβαλτίου-60, γραμμικών επιταχυντών, microtrons και κυκλοτρόνιων χρησιμοποιήθηκαν στην ακτινοθεραπεία. Η χρήση των τεχνητών ραδιονουκλιδίων στην ιατρική διάγνωση και η ανάπτυξη των συσκευών ανίχνευσης, όπως οι σπινθηρογράφοι και οι τομογράφοι εκπομπής ποζιτρονίων (PET), εισήγαγαν την παρακολούθηση των λειτουργικών δραστηριοτήτων του σώματος, πέραν των ανατομικών χαρακτηριστικών.

Η εφαρμογή της ιονίζουσας ακτινοβολίας στην Ιατρική  και η μετέπειτα εξέλιξη της, η εφεύρεση των απεικονιστικών τεχνικών και συσκευών, όπως ενισχυτών εικόνας, υπολογιστικών τομογράφων (CT), και ακτινολογικών ψηφιακών αισθητήρων συνέβαλαν στην ανάπτυξη  της ιατρικής διάγνωσης και εδραίωσαν την παρουσία του Φυσικού Ιατρικής στο κλινικό περιβάλλον. Πρόσφατα, η χρησιμοποίηση του πυρηνικού μαγνητικού συντονισμού (NMR) στην ιατρική απεικόνιση και την φασματοσκοπία έχουν δημιουργήσει έναν ξεχωριστό ρόλο για τους Φυσικούς Ιατρικής στην πρακτική των θεραπευτικών τεχνικών. Η συμβολή της Ιατρικής Φυσικής στο κλινικό περιβάλλον αποτελεί συνέπεια και είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις εξελίξεις στην σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογίας.

Επομένως, ο Φυσικός Ιατρικής αποτελεί το καταλληλότερο σύμβουλο σε θέματα που αφορούν τη χρήση και τους κινδύνους από ιονίζουσες και μη-ιονίζουσες ακτινοβολίες. Είναι ο επιστήμονας που μπορεί να ενημερώσει και να πληροφορήσει έγκυρα το κοινό γύρω από τα προβλήματα από την έκθεση σε ακτινοβολίες καθώς επίσης να καταρρίψει μύθους λόγω αντιεπιστημονικής ενημέρωσης.

 

Τομείς δραστηριότητας

Οι Φυσικοί Ιατρικής ασχολούνται με τρεις τομείς δραστηριοτήτων

  • Κλινική υπηρεσία και διαβούλευση
  • Έρευνα και ανάπτυξη
  • Διδασκαλία.

Κατά μέσο όρο, ο χρόνος τους κατανέμεται εξίσου μεταξύ των τριών αυτών τομέων.

 

Κλινική υπηρεσία

Οι Φυσικοί Ιατρικής συμμετέχουν ενεργά  στους τομείς της διάγνωσης και της θεραπείας. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν συμβουλευτική μορφή προς τους γιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας. Τα τμήματα των νοσοκομείων όπου η παρουσία του Φυσικού Ιατρικής είναι επιτακτική και συνεχής είναι (α) Τμήματα Ακτινοθεραπείας (β) Πυρηνικής Ιατρικής (γ) Ακτινολογικά.

Στα τμήματα Ακτινοθεραπείας, ανάμεσα στα καθήκοντα και τις ευθύνες του Φυσικού Ιατρικής είναι ο προγραμματισμός και ο σχεδιασμός της θεραπείας των ασθενών με καρκίνο με την χρήση είτε εξωτερικής ακτινοβολίας ή εσωτερικής χρήσης ραδιενεργών πηγών. Μια απαραίτητη υπηρεσία είναι η ακριβής μέτρηση της παραγόμενης ακτινοβολίας από πηγές που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου. Στην ειδικότητα της πυρηνικής ιατρικής, οι Φυσικοί Ιατρικής συνεργάζονται με το ιατρικό προσωπικό σε διαδικασίες που χρησιμοποιούν ραδιονουκλίδια για την σκιαγράφηση των εσωτερικών οργάνων και τον καθορισμό σημαντικών φυσιολογικών μεταβολών, όπως μεταβολικά ποσοστά και η ροή του αίματος. Άλλες σημαντικές υπηρεσίες παρέχονται μέσα από την έρευνα για τις επιδόσεις εξοπλισμού, την οργάνωση του ποιοτικού ελέγχου συστημάτων απεικόνισης, το σχεδιασμό των εγκαταστάσεων ακτινοβολίας, και τον έλεγχο των κινδύνων από ακτινοβολίες.

Ο Φυσικός Ιατρικής καλείται να συμβάλει με κλινικές και επιστημονικές συμβουλές και πόρους για την επίλυση πολυάριθμων και ποικίλων φυσικών προβλημάτων που προκύπτουν συχνά σε πολλούς εξειδικευμένους τομείς της ιατρικής.

 

Έρευνα

Οι Φυσικοί Ιατρικής διαδραματίζουν ρόλο ζωτικής σημασίας και συχνά είναι επικεφαλής της ομάδας ιατρικής έρευνας. Οι δραστηριότητες τους καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα που συμπεριλαμβάνει βασικούς τομείς όπως ο καρκίνος, καρδιοπάθειες και ψυχικές ασθένειες. Στον καρκίνο, δουλεύουν κυρίως σε θέματα ακτινοβολίας, όπως τους μηχανισμούς της βιολογικής επίδρασης της ακτινοβολίας, το σχεδιασμό νέων μηχανημάτων υψηλής ενέργειας για τη θεραπεία ασθενών και την ανάπτυξη νέων τεχνικών για την ακριβή μέτρηση της ακτινοβολίας. Σημαντικές εξελίξεις συνεχίζουν στην περιοχή υπολογισμού δόσεων κατά την θεραπεία ασθενών, καθώς και στην τηλεοπτική παρουσίαση των πληροφοριών θεραπείας. Η ακτινοβολία σωματιδίων είναι μια περιοχή ενεργού έρευνας με πολλά υποσχόμενα βιολογικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις παραδοσιακές θεραπείες με φωτόνια. Στις καρδιακές παθήσεις, οι Φυσικοί Ιατρικής ασχολούνται με τη μέτρηση της ροής του αίματος και την οξυγόνωση. Στις νευρολογικές παθήσεις, ασχολούνται με την εγγραφή, συσχέτιση και ερμηνεία των βίο-ηλεκτρικών δυνατοτήτων.

Οι Φυσικοί Ιατρικής σχετίζονται επίσης με έρευνα γενικής ιατρικής σημασίας, συμπεριλαμβανομένου της εφαρμογής των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην ιατρική και των εφαρμογών της θεωρίας της πληροφορίας στην επίλυση διαγνωστικών προβλημάτων; επεξεργασία, αποθήκευση και ανάκτηση ιατρικών εικόνων. Μετρούν το ποσό της ραδιενέργειας στο ανθρώπινο σώμα και στα τρόφιμα και μελετούν την ανατομική και χρονική κατανομή των ραδιενεργών ουσιών στο σώμα.

Οι Φυσικοί Ιατρικής ασχολούνται επίσης με την ανάπτυξη νέων μηχανημάτων και τεχνολογιών για χρήση στη διαγνωστική ακτινολογία. Αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση συσκευών μαγνητικής και ηλεκτροπτικής αποθήκευσης για το χειρισμό των ακτινογραφιών και τη ποσοτική ανάλυση τόσο των στατικών όσο και των δυναμικών εικόνων, χρησιμοποιώντας τεχνικές ηλεκτρονικών υπολογιστών, μεθόδων ακτινοβολίας για την ανάλυση των χαρακτηριστικών και σύνθεση ιστών, και τους συναρπαστικούς νέους τομείς υπολογιστικής και μαγνητικής τομογραφίας για την εμφάνιση λεπτομερών εικόνων τομών της ανατομίας. Επίσης συμμετέχουν στην έρευνα και ανάπτυξη διαδικασιών απεικόνισης χρησιμοποιώντας πηγές υπερήχων και υπέρυθρης ακτινοβολίας. Τυπικά παραδείγματα των διαφόρων τομέων της ενεργούς έρευνας μπορούν να βρεθούν σε επιστημονικά περιοδικά που ασχολούνται με τον τομέα της Ιατρικής Φυσικής.

 

Διδασκαλία

Συχνά οι Φυσικοί Ιατρικής απασχολούνται σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπου συμβάλλουν στην εκπαίδευση νέων Φυσικών Ιατρικής, εκπαιδευόμενων ιατρών, φοιτητών ιατρικής, τεχνολόγων ακτινολογίας και νοσηλευτών. Παραδίδουν επίσης μαθήματα Ιατρικής Φυσικής και πτυχών βιοφυσικής και ραδιοβιολογίας σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα διαφόρων ειδικοτήτων.

Η διδασκαλία αποτελεί μέρος των καθηκόντων του Φυσικού Ιατρικής και εντός των νοσοκομειακών μονάδων. Η συνεχής εκπαίδευση του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού των νοσοκομείων σε θέματα Ακτινοπροστασίας είναι ευθύνη του Φυσικού Ιατρικής.

 

Επαγγελματική θέση

Οι Φυσικοί Ιατρικής συνήθως εργοδοτούνται σε νοσοκομεία και άλλες εγκαταστάσεις ιατρικής περίθαλψης και διάγνωσης, σε πανεπιστημιακά νοσοκομεία και σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σε πολλά νοσοκομεία, οι Φυσικοί Ιατρικής κατέχουν επαγγελματική θέση σε ένα από τα κλινικά τμήματα, συχνά το ακτινολογικό τμήμα και είναι μέλη του εξειδικευμένου προσωπικού του νοσοκομείου. Μερικά από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία διαθέτουν επιστημονική ομάδα Φυσικών Ιατρικής σε οργανωμένα τμήματα Ιατρικής Φυσικής.

Οι Φυσικοί Ιατρικής συνεργάζονται με ένα ευρύ φάσμα επαγγελματιών υγείας. Εκτός από το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό, συχνά συνεργάζονται με μηχανικούς και διοικητικό προσωπικό για το σχεδιασμό νέου εξοπλισμού και την αναβάθμιση τεχνικών και διαδικασιών που εξυπηρετούν τη διάγνωση και την θεραπεία.

Ως σύμβουλοι και ερευνητές, οι Φυσικοί Ιατρικής χαίρουν μεγάλης εκτίμησης από τους επαγγελματίες υγείας. Εκτός από την πανεπιστημιακή ή/και νοσοκομειακή τους θέση, πολλοί Φυσικοί Ιατρικής εμπλέκονται σε επαγγελματικές συμβουλευτικές δραστηριότητες εκτός από την κύρια απασχόλησή τους.

 

Εκπαίδευση του Φυσικού Ιατρικής

Πολλά πανεπιστήμια προσφέρουν ακαδημαϊκά προγράμματα Ιατρικής Φυσικής που οδηγούν σε μεταπτυχιακό ή διδακτορικό δίπλωμα. Μια ενδελεχής προετοιμασία στην γενική φυσική είναι ιδιαίτερα επιθυμητή πριν από την έναρξη αυτών των προγραμμάτων. Τα πιο κοινά προγράμματα τονίζουν τις φυσικές ιδιότητες και τις ιατρικές εφαρμογές όλων των τύπων ακτινοβολίας.

Η ακαδημαϊκή εκπαίδευση δεν είναι επαρκής για άσκηση του επαγγέλματος της Ιατρικής Φυσικής. Η πρακτική εμπειρία σε προβλήματα στον τομέα των ιατρικών υπηρεσιών είναι απαραίτητη. Αυτή η εμπειρία μπορεί να αποκτηθεί μέσω μια πρακτικής εκπαίδευσης σε ένα νοσοκομείο που να προσφέρει προγράμματα πρακτικής άσκησης ή μεταδιδακτορικά προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά σε αρκετές χώρες αποτελούν προϋπόθεση για την εξάσκηση του επαγγέλματος.

 

Ζήτηση για Φυσικούς Ιατρικής

Η Ιατρική Φυσική είναι ένα επάγγελμα στο οποίο υπάρχει μια διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για καταρτισμένα πρόσωπα. Τα περισσότερα μεγάλα ιατρικά κέντρα εργοδοτούν Φυσικούς Ιατρικής και πολλά μικρότερα νοσοκομεία αναζητούν καλά εκπαιδευμένους Φυσικούς Ιατρικής. Αυτές οι ανάγκες ανθρωπίνου δυναμικού, αναμένεται να αυξάνονται κατά μέσο όρο περίπου 5% ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα.

Ενώ η ακτινοθεραπεία εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος τομέας της απασχόλησης των Φυσικών Ιατρικής, οι νέες εξελίξεις και η αυξανόμενη πολυπλοκότητα του εξοπλισμού και των διαδικασιών στην διαγνωστική ακτινολογία και πυρηνική ιατρική έχουν επιφέρει σημαντική αύξηση στις θέσεις που είναι διαθέσιμες σε Φυσικούς Ιατρικής στους δύο αυτούς τομείς.

 

Το μέλλον

Πολλοί φορείς εργάζονται στην διαμόρφωση της Ιατρικής Φυσικής σε ένα δημιουργικό, αναπτυσσόμενο και ευχάριστο επάγγελμα για νεαρούς επιστήμονες. Ένα χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας είναι η αυξανόμενη απασχόληση με την υγεία.

Πρόσφατες τεχνικές εξελίξεις στον τομέα της υγείας είναι όλο και περισσότερο διαθέσιμες σε όλα τα άτομα. Η υγειονομική περίθαλψη τώρα αντιπροσωπεύει περίπου το 10% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος των περισσότερων χωρών. Η εντατική έρευνα για τον καρκίνο και τις καρδιακές παθήσεις αυξάνεται ετησίως. Νέες μέθοδοι διάγνωσης και θεραπείας, αναπτύσσονται και εφαρμόζονται. Αυτές οι μέθοδοι απαιτούν όλο και περισσότερο τις ιδιαίτερες γνώσεις των Φυσικών Ιατρικής, όχι μόνο στην έρευνα, αλλά και στην εφαρμογή τους κατά την περίθαλψη των ασθενών. Το μέλλον φαίνεται να υπόσχεται συνεχή αναβάθμιση στο επάγγελμα του Φυσικού Ιατρικής αφού είναι δύσκολο να δούμε πώς η ανθρώπινη φιλοδοξία και οι προσπάθειες για έγκαιρη διάγνωση και βέλτιστη θεραπεία μπορούν να περιοριστούν.